Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông - Ngữ Văn 11 Chân trời sáng tạo

1. Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông - Trước khi đọc 

1.1 Câu 1: Bạn đã biết gì về Huế? Hãy chia sẻ với các bạn về điều đó.

Phương pháp giải:

Dựa vào những bài báo và bộ phim tài liệu cùng với kiến thức đã được học hoặc đã từng xem, chia sẻ những nội dung bạn từng biết sau đó suy ra những điều mà bạn cảm thấy thú vị nhiều nhất khi nhắc tới Huế.

Lời giải chi tiết:

- Huế là một địa điểm nằm ở vị trí trung tâm của đất nước và thuộc vùng kinh tế trọng điểm của miền Trung, Huế đã được Trung ương công nhận là đô thị loại I, là một Thành phố di sản văn hóa thế giới hay còn biết tới là một trung tâm văn hóa, nổi tiếng về du lịch đặc sắc, là thành phố của những Festival ở Việt Nam. 

- Thành phố Huế chính là kinh đô phong kiến cuối cùng của đất nước Việt Nam, vốn sở hữu lịch sử và truyền thống văn hóa lâu đời theo đó là những giá trị và bản sắc vô cùng độc đáo. 

- Những giá trị di sản văn hóa ở đây thể hiện thông qua những nét riêng biệt nhưng hấp dẫn của một vùng văn hóa, vừa mang nét đặc thù - bản địa, lại vừa mang nét dân tộc - phổ biến, vừa tiếp thu có chọn lọc những tinh hoa của khắp các nền văn hóa Á Âu.

1.2 Câu 2: Dựa vào nhan đề và hình ảnh minh họa, bạn dự đoán gì về nội dung của văn bản?

Phương pháp giải:

Dựa vào nhan đề cùng những đặc điểm của sự vật xuất hiện trong ảnh – dòng sông Hương – một địa điểm vô cùng nổi tiếng ở Huế, nêu lên nội dung và ý nghĩa của văn bản đã được đề cập. 

Lời giải chi tiết:

Dựa vào nhan đề của tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông cùng với hình ảnh của dòng sông Hương được khắc họa vô cùng rõ nét trong ảnh khiến người đọc liên tưởng tới vẻ đẹp tuyệt vời của dòng sông Hương. Từ câu hỏi tu từ xuất hiện ngay ở đầu nhan đề đã tạo nên dấu ấn ở nơi trái tim của người đọc về vẻ đẹp cổ kính và kỳ bí nhưng lại giàu chất lãng mạn của con sông nơi vùng đất cố đô ấy. 

2. Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông - Trong khi đọc 

2.1 Câu 1: Đoạn văn này miêu tả khúc sông nào của sông Hương? Nét đẹp riêng của khúc sông này là gì?

Phương pháp giải:

Đọc lại đoạn văn mở đầu sau đó suy luận về vẻ đẹp độc đáo của đối tượng đang phân tích.

Lời giải chi tiết:

- Đoạn văn đã miêu tả khúc sông Hương ở vị trí thượng nguồn con sông toát lên một vẻ đẹp thật kỳ vĩ: chảy “rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn…”; hay “phóng khoáng và man dại”.

+ Khi chảy ra khỏi phạm vi của vùng đại ngàn, sông Hương lại chuyển dòng, ẩn mình vào trong cuộc hành trình trong lòng Trường Sơn hay được thể hiện qua chi tiết “ném chìa khóa trong những hang đá dưới chân núi Kim Phụng” 

→ Vẻ đẹp thật dữ dội và hùng vĩ của sông Hương mà hiếm ai biết tới khi ẩn mình vào giữa rừng già đại ngàn.

2.2 Câu 2: Bạn hình dung như thế nào về hình ảnh sông Hương qua đoạn văn này?

Phương pháp giải:

Xem lại đoạn văn đó, thông qua những chi tiết liên tưởng để có thể hình dung về vẻ đẹp của dòng sông Hương. 

Lời giải chi tiết:

Thiên nhiên Huế đã được tác giả tái hiện lại một cách sinh động cùng với vẻ đẹp biến chuyển phong phú theo thời gian và cả không gian. Sông Hương phản chiếu được vẻ đẹp biến ảo của đất Huế với những chi tiết tiêu biểu “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”. Gắn liền với con sông chính là những địa danh rất quen thuộc bao gồm: Nguyệt Biều, Vọng Cảnh, Hòn Chén, Thiên Thai dường như sống động hơn biết bao qua chi tiết: “sông Hương vẫn đi trong dư vang của Trường Sơn” hoặc “sắc nước trở nên xanh thẳm”…

→ Sông Hương đã tôn tạo vẻ đẹp cho thiên nhiên đất Huế và dòng sông cũng tạo ra một mảng trời riêng rực rỡ sắc màu, thể hiện nền văn hóa cho vùng đất cổ kính cố đô.

2.3 Câu 3: Nêu tình cảm, cảm xúc của tác giả thể hiện qua đoạn văn này.

Phương pháp giải:

Đọc lại đoạn văn đó sau đó nêu những nét tình cảm nổi bật của tác giả.

Lời giải chi tiết:

Tình cảm của tác giả dành cho dòng sông Hương được cảm nhận thông qua các giác quan với sự tinh tế và nhạy bén của một người nghệ sĩ – vừa là một người họa sĩ tài ba lại vừa là một nhạc sĩ rung cảm đắm say trước vẻ đẹp của dòng sông Hương. Nằm ngay giữa lòng thành phố thân thương của mình, sông Hương tựa như sông Seine của Pari hay sông Đa Nuýp của Budapest,… nhưng trong cách biểu đạt tài ba của tác giả, sông Hương được cảm nhận thông qua rất nhiều góc độ: nhìn nhận bằng đôi mắt của hội hoạ, sông Hương và những chi lưu của nó đã tạo ra những đường nét vô cùng tinh tế tạo nên vẻ đẹp cổ kính của cố đô; thông qua cách cảm thụ về âm nhạc, sông Hương lại “đẹp như điệu Slow” chậm rãi, sâu lắng và trữ tình cùng với cái nhìn thật sự đắm say của một trái tim đa tình, sông Hương chính là người tình vừa dịu dàng lại vừa chung thuỷ.

2.4 Câu 4: Bạn hiểu gì về mối quan hệ giữa sông Hương với Huế qua câu văn “Quả đúng như vậy…của những mái chèo khuya”?

Phương pháp giải:

Đọc lại đoạn văn có chứa câu văn phía trên và phân tích về mối quan hệ, sự liên quan của 2 đối tượng cần phân tích.

Lời giải chi tiết:

Dưới cái nhìn của tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường, sông Hương được đối sánh trong những ngành nghệ thuật, sông Hương về với Huế cũng như hồn gặp được xác, chính là tiếng nói của người con gái đã đi được một nửa cuộc đời và tìm được cho mình một người tình nhân đích thực. Sông Hương đã làm cho Huế mang một vẻ đẹp trầm lặng và ẩn sau là sức hấp dẫn nhưng vô cùng kín đáo.

Từ góc độ văn hóa, với cách nhìn về âm nhạc tác giả đã gắn dòng sông Hương với một nền âm nhạc vô cùng cổ điển của Huế qua chi tiết: “Sông Hương trở thành người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya”. Từ đó, Hoàng Phủ Ngọc Tường cũng đã liên hệ tới việc nghe hát trên dòng sông Hương này.

Nhà văn đã đưa ra một minh chứng rõ ràng rằng: “Toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế được sinh thành trên mặt nước của dòng sông này trong một khoang thuyền nào đó giữa tiếng nước rơi bán âm của những mái chèo khuya”. Từ phía góc nhìn văn hóa, người nghệ sĩ đã tưởng tượng ra đại thi hào Nguyễn Du, về Truyện Kiều: “Trong như tiếng hạc bay qua – Đục như tiếng suối mới sa nửa vời”. Nhà văn đã đặt hình ảnh của dòng sông trong một mối quan hệ với tiếng chuông chùa ngân nga khi bước vào Huế để nhìn nhận.

2.5 Câu 5:Bạn hiểu như thế nào về hình ảnh “sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc” trong đoạn văn này?

Phương pháp giải:

Đọc lại đoạn văn ấy rồi phân tích hình ảnh

Lời giải chi tiết:

Đọc “Ai đã đặt tên cho dòng sông” không khó để có thể nhận thấy rằng nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã miêu tả lại vô cùng chi tiết, sinh động và độc đáo về thủy trình của dòng sông Hương từ vị trí thượng nguồn đến trước khi chảy ra biển. Nhưng không chỉ dừng lại ở đó, bằng tất cả những tình yêu và sự say đắm với dòng sông Hương, với vùng đất Huế, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã viết về dòng sông Hương với vẻ đẹp của lịch sử thông qua chi tiết hình ảnh “sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc”.

Thật vậy, sông Hương đã hiện lên như một dòng sông của lịch sử. Nhìn lại suốt cả một chặng đường dài của lịch sử dân tộc ta, sông Hương đã góp phần công sức của mình làm nên những trang sử đầy hào hùng của dân tộc. Thời kì dựng nước, nó chính là dòng sông biên thùy xa xôi, còn thời kì trung đại, nó lại gắn liền với tên tuổi của anh hùng Nguyễn Trãi. Và để rồi xuyên suốt thế kỉ XIX hay trong thời kỳ cách mạng tháng Tám năm 1945 và suốt mùa xuân năm 1968, sông Hương đã ghi dấu lại nhiều chiến công vẻ vang cho dân tộc. Thêm vào đó, sông Hương lại còn được biết là dòng sông của cuộc đời. Nó được ví như một người con gái vô cùng dịu dàng của đất nước. Người con gái đó khi nghe lời gọi, cũng “sẵn sàng hiến cuộc đời mình để làm một chiến công” và để đến khi trở về với cuộc sống thường ngày, sông Hương lại trở về hình bóng của một người con gái dịu dàng.

Học văn dễ dàng hơn với cuốn sổ tay tổng hợp kiến thức Ngữ Văn đầy đủ nhất! 

3. Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông - Sau khi đọc tác phẩm   

3.1 Câu 1 trang 16 SGK Văn 11/1 Chân trời sáng tạo 

Thực hiện những yêu cầu sau đây: 

a. Nêu một vài chi tiết cho thấy hình tượng sông Hương ở trong văn bản được miêu tả từ những góc nhìn khác nhau (bao gồm: thiên nhiên, văn hoá, lịch sử,...). 

b. Liệt kê ra một số những từ ngữ và câu văn cho thấy được sự hiện diện cái “tôi” của tác giả ở trong văn bản. 

c. Phân tích về vẻ đẹp của dòng sông Hương được miêu tả thông qua một đoạn văn có mặt trong văn bản. 

Phương pháp giải:

Đọc lại toàn bộ văn bản sau đó thực hiện những yêu cầu được đưa ra

Lời giải chi tiết:

a. Khi viết về dòng sông Hương đất Huế, tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường đã thể hiện trong chất thơ của ông là sự hiểu biết thật sự rộng lớn về thế giới xung quanh bao gồm nhiều lĩnh vực: văn hóa, lịch sử, văn học, địa lí và nghệ thuật… Nhà văn đã cung cấp cho người đọc những thông tin vô cùng phong phú và thú vị để có thể hiểu sâu sắc hơn về dòng sông Hương, về vẻ đẹp của thiên nhiên cùng với con người xứ Huế.

* Vẻ đẹp sông Hương về khía cạnh địa lý:

– Hành trình của con sông: nhan đề “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” đã gây tò mò cho người đọc ngay từ câu hỏi về nguồn gốc dòng sông và khi chạy dọc theo quá trình để đi khám phá dòng sông, tác giả cũng đã tìm thấy được cội nguồn cho dòng sông Hương:

+ Thượng nguồn con sông toát lên một vẻ đẹp vô cùng kỳ vĩ thông qua những chi tiết: chảy “rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn…” hay miêu tả rằng “phóng khoáng và man dại”.

+ Khi chảy ra khỏi phạm vi của vùng đại ngàn, sông Hương sẽ chuyển dòng, ẩn mình vào cuộc hành trình trong lòng Trường Sơn và thông qua chi tiết “ném chìa khóa trong những hang đá dưới chân núi Kim Phụng” → Vẻ đẹp vô cùng dữ dội và hùng vĩ của dòng sông Hương mà hiếm ai biết đến khi ẩn vào giữa rừng già đại ngàn.

Sông Hương bỗng trở nên dịu dàng đến lạ khi chảy qua địa hình núi rừng hiểm trở thể hiện ở chi tiết: “uốn mình theo những đường cong thật mềm”. “Dòng sông mềm như tấm lụa”, cứ như thế êm đềm trôi qua giữa hai dãy đồi được ví như thành quách, chảy qua những lăng tẩm đồ sộ hay qua chùa Thiên Mụ và “những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà”.

→ Tất cả những gì mà thiên nhiên đã ban tặng cho dòng sông Hương xứ Huế chính là tinh túy và tuyệt vời nhất để dòng sông như được hoá thân thành “người mẹ phù sa” và mang trong mình một vẻ vẻ đẹp rất “dịu dàng và trí tuệ”.

+ Khi chảy tới giữa thành phố Huế, dòng sông bỗng nhiên lại dịu dàng, tĩnh lặng và lững lờ trôi thật chậm rãi, in cả bóng của cầu Tràng Tiền trông từ phía xa nhỏ nhắn giống như “những vành trăng non”.

+ Xuôi về phía dưới Cồn Hến với hình ảnh “quanh năm mơ màng trong sương khói”, hòa mình cùng với màu xanh bao trùm lên thôn Vĩ Dạ, sông Hương mang một vẻ đẹp vô cùng huyền ảo và mơ màng. Thật bất ngờ, trước khi đi ra khỏi kinh thành Huế thì sông Hương lại “đột ngột rẽ dòng… để gặp lại thành phố lần cuối”.

+ Tác giả đã sử dụng tới biện pháp nhân hóa để có thể thể hiện được nội tâm hóa hình dáng của dòng sông thông qua chi tiết: “Đó là nỗi vương vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu”.

 → Phép nhân hóa chính là một biện pháp đắt giá giúp thổi hồn vào trong dòng sông và hơn cả đó là để nhà văn có thể kết nối giữa sông Hương với con người cùng văn hóa của mảnh đất Châu Hóa xưa hay vùng đất Huế ngày hôm nay.

– Sông Hương cùng với thiên nhiên xứ Huế: Tiếp bước theo dòng chảy của dòng sông Hương, ta sẽ bắt gặp một bức tranh thiên nhiên phải nói rằng đẹp đến mê hồn:

+ Thiên nhiên Huế được nhà văn tái hiện lại một cách sinh động với vẻ đẹp được biến chuyển phong phú cả về thời gian và cả không gian. Sông Hương phản chiếu lên vẻ đẹp biến ảo của xứ Huế thông qua hình ảnh đặc trưng “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”. Gắn liền với dòng sông chính là những địa danh rất quen thuộc bao gồm: Nguyệt Biều, Hòn Chén, Vọng Cảnh và Thiên Thai bỗng nhiên sống động hơn nhiều: “sông Hương vẫn đi trong dư vang của Trường Sơn” hay “sắc nước trở nên xanh thẳm”…→ Sông Hương tôn tạo nên vẻ đẹp cho thiên nhiên xứ Huế và dòng sông cũng đã hình thành một mảng trời riêng với đầy đủ những sắc màu và văn hóa của vùng đất cổ kính cố đô ấy.

– Sông Hương cùng với con người xứ Huế:

+ Thiên nhiên cùng dòng sông luôn luôn đồng hành với nhau, gắn bó và gần gũi với con người. Tính cách của con người xứ Huế cũng được thể hiện thông qua dòng chảy dòng sông Hương: mềm mại và chí tình đúng chất “mãi mãi chung tình với quê hương xứ xở”.

+ Qua màu sắc của không gian đất trời xứ Huế, màu sương khói cũng ẩn hiện bên dòng sông Hương, người con gái xứ Huế được hiện lên thông qua ánh nhìn vô cùng tinh tế của nhà văn cùng với trang phục vừa trang nhã, dịu dàng lại đậm chất người con gái Huế thuở xưa “sắc áo cưới màu điều – lục các cô dâu trẻ vẫn mặc sau tiết sương giáng”.

* Vẻ đẹp của sông Hương được hiện lên thông qua góc nhìn lịch sử:

– Với góc nhìn lịch sử, dòng sông Hương lại không phải là một cô gái “Di – gan man dại”, cũng không phải là “người đẹp ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa” mà đã hoá thân thành một chứng nhân lịch sử với nhiều biến chuyển lớn của non sông. Sông Hương được ví như “sử thi viết giữa màu xanh cỏ lá xanh biếc”

→ Sự kết hợp vô cùng nhuần nhuyễn giữa chất hùng tráng cùng với chất trữ tình. Sông Hương tựa như một bản anh hùng ca bi tráng, còn trong đời thường thì lại như một bản tình ca “Còn non, còn nước, còn dài – Còn về, còn nhớ…”.

– Tác giả đã nhận thấy những dấu tích lịch sử gắn liền với dòng sông; từ nhánh sông nhỏ cho đến “những cây đa, cây cừa cổ thụ” cũng chất chứa trong ấy một phần diễn biến của lịch sử:

+ Nhìn lại quá khứ để thêm một lần nữa khẳng định về vai trò quan trọng của dòng sông Hương với những trang sử dân tộc. Từ thời đại của Vua Hùng, sông Hương đã là “dòng sông biên thùy xa xôi”. Trong những giai đoạn trung đại của lịch sử, sông Hương có tên gọi khác là Linh Giang, đã “oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt”. Dòng sông gắn liền với những chiến công của Nguyễn Huệ. Sông Hương đã từng đẫm máu những cuộc khởi nghĩa thế kỷ XIX. Sông Hương gắn liền với sự kiện Cách mạng Tháng Tám và cùng với đó là những chiến công hết sức vang dội rung chuyển cả non sông. Và sông Hương cùng với rất nhiều di sản văn hóa Huế cũng phải oằn mình gánh vác sứ mệnh của đất nước dưới sự tàn phá của mưa bom đạn Mỹ…

→ Chất trữ tình có phần giảm đi để nhường lại chỗ cho chất phóng sự cùng với những dấu ấn sự kiện trong lịch sử.

→ Quay về một thời kỳ quá khứ mưa bom bão đạn oanh liệt, nhà văn đã thể hiện rõ niềm tự hào đối với lịch sử của một dòng sông có cái tên vô cùng mềm mại, nhẹ nhàng nhưng lại đầy kiên cường, kiêu hãnh qua biết bao thăng trầm lịch sử.

* Vẻ đẹp của dòng sông Hương từ góc nhìn của văn hóa:

Với góc nhìn tinh tế của nhà văn, sông Hương còn chất chứa cả một nền văn hóa phi vật chất.

– Sông Hương – hay còn gọi là dòng sông âm nhạc:

+ Chính những âm thanh hết sức đặc biệt của dòng sông (tiếng mái chèo khua sóng đêm khuya, tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga, tiếng nước vỗ vào mạn thuyền…) đã tạo nên những làn điệu hò vô cùng da diết và một nền âm nhạc cổ điển đặc trưng đáng nhớ nơi đất Huế. Cũng chính trên dòng sông này, những câu hò Huế đã được cất lên một cách tự nhiên nhất làm xao xuyến, mênh mang lòng người…

+ Quan sát dòng sông Hương, nhà văn đã nhiều lần liên tưởng tới tác phẩm “Truyện Kiều” của đại thi hào Nguyễn Du. Đại thi hào cũng đã từng có một quãng thời gian sống tại đây, những trang Kiều cũng được ra đời ở mảnh đất cố đô này. Đó chính là cơ sở để nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường hóa thân thành một người nghệ nhân già để có thể lắng nghe những câu thơ miêu tả về tiếng đàn của nhân vật Kiều rồi chợt nhận thấy rằng những xúc cảm trong âm hưởng của âm nhạc cung đình và sau đó phải thốt lên rằng: “Đó chính là Tứ đại cảnh” → Bóng dáng của đại thi hào Nguyễn Du cùng những trang Kiều được thể hiện nhiều lần trong bài kí đã thể hiện khả năng liên tưởng hết sức phong phú, với vốn văn hóa sâu rộng cùng sự gắn kết của những thông điệp truyền thống.

- Sông Hương – hay còn gọi là dòng sông thi ca 

+ Tác giả đã thổi hồn vào từng vần thơ tâm đắc của Tản Đà về xứ Huế: “Dòng sông trắng – Lá cây xanh”. Từ hình ảnh thơ phía trên kết hợp cùng với tâm hồn đầy chất thơ của tác giả “màu cỏ lá xanh biếc” chính là minh chứng rõ ràng nhất thể hiện sự tương giao giữa những tâm hồn của nghệ sĩ với những rung cảm nhạy cảm về sắc biếc vô cùng đặc trưng của thiên nhiên xứ Huế.

+ Bên cạnh đó là một dòng sông Hương hùng tráng và bất tử “như kiếm dựng trời xanh” trong thơ của nhà văn Cao Bá Quát hay hình ảnh một dòng sông Hương “nỗi quan hoài vạn cổ” trong thơ của Bà Huyện Thanh Quan…

→ Bằng vốn kiến thức văn học vô cùng giàu có và phong phú mà tác giả đã có thể chạm đến linh hồn của dòng sông mà văn chương nghệ thuật vẫn gọi tên nhưng chính dòng sông đó lại chẳng bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng và cảm nhận của những người nghệ sĩ.

b. Cái tôi chính là nét riêng, điểm khác biệt của từng cá nhân (Ở phương diện khác, cái tôi lại thể hiện cao độ của ý thức cá nhân, xuất hiện khi con người ta có nhu cầu được là chính mình). Với văn học, cái tôi không chỉ để thể hiện con người mà còn để thể hiện phong cách nghệ thuật đặc trưng của từng nhà văn.

- Với thể loại tuỳ bút hoặc bút kí, cái tôi của người viết chính là một hình tượng trung tâm và xuất hiện trực tiếp hiện lên thông qua nhân vật tôi. Nếu trong truyện ngắn, nhân vật tôi là hình tượng mang tính hư cấu thì trong kí, nhân vật tôi lại đồng nhất với tác giả. Sự hấp dẫn của thể loại này, xét rộng ra chính là sự hấp dẫn trong cái tôi tác giả.

Đặc điểm đặc trưng của cái tôi Hoàng Phủ Ngọc Tường trong bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông? đó là:

*Một cái tôi đầy sự uyên bác

- Thể hiện ở góc độ tri thức và vốn sống phong phú. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã vận dụng tối đa vốn hiểu biết từ các phương diện khác nhau bao gồm địa lí, lịch sử và văn hoá (âm nhạc, thơ ca, phong tục tập quán…) để cảm nhận được vẻ đẹp của dòng sông Hương.

- Thể hiện ở vốn tri thức và vốn sống vô cùng sâu sắc. Chẳng hạn, khi khám phá về phương diện địa lí của dòng sông xứ Huế, tác giả đã tìm hiểu rất kỹ từ tận thượng nguồn của nó trong mối quan hệ với dãy núi Trường Sơn; khám phá về vẻ đẹp lịch sử của dòng sông, tác giả đã tìm hiểu xem nó có từ thời Hùng Vương, thời Nguyễn Trãi và thời Quang Trung cho đến thời hiện đại.

Giải pháp học và ôn tập thi tốt nghiệp THPT Quốc Gia - Khóa học PAS THPT 

*Một cái tôi hết sức tài hoa, tinh tế và lãng mạn

- Thể hiện ở cái nhìn mang tính phát hiện về một con sông vốn đã thân thuộc với tất cả mọi người. Do tìm hiểu về dòng sông Hương từ cội nguồn của nó giữa lòng dãy Trường Sơn, do gắn dòng sông Hương với lịch sử dựng nước và giữ nước của toàn dân tộc, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã phát hiện ra được vẻ đẹp hùng tráng của dòng sông vốn chỉ được nhắc tới là dòng sông thơ mộng. 

- Thể hiện ở khả năng quan sát vô cùng tinh tường, sức tưởng tượng và liên tưởng hết sức phong phú.

+ Sông Hương được nhìn nhận dưới cặp mắt của nghệ sĩ giàu cảm xúc cho nên hiện lên với một vẻ đẹp hết sức phong phú: lúc mãnh liệt và sâu lắng, lúc phóng khoáng man dại mà bình thản, lúc trầm mặc cổ kính và lúc chỉ là một mặt hồ yên tĩnh…

+ Sông Hương được miêu tả như người con gái, người phụ nữ với các dáng vẻ và cung bậc cảm xúc khác nhau.

- Thể hiện ở tài năng nghệ thuật của tác giả khi đã miêu tả vẻ đẹp của sông Hương. 

   + Liên tưởng rất phóng túng, tài hoa (qua việc sử dụng nhiều biện pháp tu từ).

   + Vốn ngôn ngữ vô cùng phong phú.

   + Câu văn của tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường chất chứa nhạc điệu và giàu chất thơ.

* Một cái tôi với tình yêu sông Hương, yêu đất Huế tha thiết và gắn bó sâu nặng với quê hương, đất nước.

- Tác giả miêu tả vẻ đẹp của dòng sông Hương bằng một tình yêu thực sự say đắm, miêu tả dòng sông Hương thông qua nhiều phương diện, nhiều góc độ và hiểu nỗi niềm của dòng sông trong dòng chảy, từng khúc cua của nó; đề xuất cho người đọc về việc cảm nhận dòng sông Hương. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã trở thành một người tri kỉ của dòng sông Hương.

- Từ tình yêu đối với sông Hương, tác giả đã thể hiện tình yêu với thiên nhiên, con người và văn hoá xứ Huế tha thiết.

- Trách nhiệm của một công dân với đất nước đã khiến cho Hoàng Phủ Ngọc Tường lật lại từng trang sử, giở từng trang địa lí để tìm hiểu từng phong tục khi viết về sông Hương, từ đó bài kí giúp cho người đọc hiểu và cảm thấy yêu sông Hương hơn.

→ Cái tôi của nhà văn trong bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông? có thể đồng nhất với con người của nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường: uyên bác, tài hoa lại có tình yêu sâu đậm với quê hương đất nước. Qua cái tôi của nhà văn, ta có thể hiểu rõ hơn về nét riêng trong phong cách nghệ thuật của Hoàng Phủ Ngọc Tường: lối hành văn có phần hướng nội, súc tích nhưng thể hiện sự mê đắm và tài hoa. 

c. Đoạn trích được mở đầu bằng một câu nhận xét mang đậm tính chủ quan về con sông Hương: “Trong những dòng sông đẹp ở các nước mà tôi thường nghe nói đến, hình như chỉ có sông Hương là thuộc về một thành phố duy nhất”. Nhà văn không chỉ dừng lại ở việc ngắm nhìn khuôn mặt của kinh thành với một vẻ đẹp sang trọng và cổ kính của sông Hương trong thành phố Huế, ông còn khao khát được quay ngược dòng không gian, tìm về với cội nguồn của dòng sông nơi đại ngàn để có thể khám phá được những vẻ đẹp bí ẩn, những sức mạnh tiềm tàng đang được đóng kín trong phần tâm hồn đầy sâu thẳm của dòng sông trước khi nó quay về với Huế. Hình ảnh so sánh “bản trường ca của rừng già” đã khiến dòng sông Hương hiện ra với một chiều dài, chiều rộng bao la cùng với dòng chảy mãnh liệt trong sự ngưỡng mộ cũng như trân trọng của nhà văn. Phép tu từ điệp cấu trúc cùng với những động từ giàu sắc thái biểu cảm dường như đã tái hiện lại âm hưởng hùng tráng, mạnh mẽ của dòng sông giữa những cánh rừng đại ngàn. Những hình ảnh đối lập làm nổi bật lên những vẻ đẹp vô cùng đa dạng và độc đáo của sông Hương ở khúc thượng nguồn.

Những cô gái bô-hê-miêng vừa xinh đẹp lại bí ẩn với tính cách hết sức mạnh mẽ, phóng túng, thích ca hát, nhảy múa và ưa tự do đã được gán vào dòng chảy hoang dã khiến cho dòng sông Hương khúc thượng nguồn càng thêm phần quyến rũ và đắm say. Sự dịu dàng tựa như một cái bến bình yên sau những con thác ghềnh và sóng gió. Nhà văn lý giải về sự tương phản của sông Hương khi ở hai khúc thượng lưu và hạ lưu không chỉ phải bằng những kiến thức địa lý thông thường mà còn bằng cái nhìn rất suy tư và thấm đẫm tình yêu. Với cách nhìn như vậy, dòng sông Hương trong thành Huế vẫn mang một vẻ đẹp bình lặng nhưng không hề tẻ nhạt, đơn điệu nhưng lại thâm trầm, sâu sắc. Đó chính là vẻ đẹp kín đáo của con người tuyệt đối không muốn bị bộc lộ quá khứ của nửa cuộc đời đầu đầy oanh liệt đã vĩnh viễn gửi lại với những cánh rừng đại ngàn. “… hình như không muốn bộc lộ, đã đóng kín lại ở cửa rừng và ném chìa khóa trong những hang đá dưới chân núi Kim Phụng”.

3.2 Câu 2 trang 16 SGK Văn 11/1 Chân trời sáng tạo

Chỉ ra những yếu tố tự sự, yếu tố trữ tình và tác dụng của sự kết hợp hai yếu tố này trong đoạn văn: “Từ đây, như đã tìm đúng đường về, sông Hương vui tươi hẳn lên ... chao nhẹ trên mặt nước như những vấn vương của một nỗi lòng”. Tìm sau đó phân tích một vài đoạn khác ở trong văn bản với đặc điểm tương tự.

Phương pháp giải:

Đọc lại thật kĩ đoạn văn 

Chú ý vào những yếu tố tự sự, trữ tình và tìm ra tác dụng của việc kết hợp giữa hai yếu tố đó

Lời giải chi tiết:

* Đoạn văn đề bài đưa ra có những yếu tố tự sự và yếu tố trữ tình như sau: 

- Yếu tố tự sự trong đoạn: giữa những biền bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long, kéo một nét thẳng thực theo hướng tây nam – đông bắc; nơi cuối con đường là chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời.

- Yếu tố trữ tình trong đoạn: như đã tìm đúng đường về, sông Hương vui tươi hẳn lên; nơi cuối con đường, nó đã nhìn thấy chiếc cầu trắng…nhỏ nhắn như những vành trăng non.

=> Tác dụng của việc kết hợp cả hai yếu tố này là: Giúp cho câu văn thêm phần trong trẻo, có hồn và có cảm xúc hơn; lột tả được tất cả những vẻ đẹp của dòng sông Hương khi đi qua.

* Phân tích đoạn có đặc điểm tương tự có sự kết hợp giữa yếu tố tự sự và yếu tố trữ tình:

Trong cái nhìn vô cùng tình tứ và lãng mạn của tác giả, toàn bộ cuộc hành trình của dòng sông từ thượng nguồn về tới Huế tựa như một cuộc tìm kiếm có ý thức người tình nhân đích thực của một người con gái đẹp trong câu chuyện tình yêu cổ tích lãng mạn. Trước khi trở thành một con người chung thủy và dịu dàng giống như cố đô, sông Hương đã từng trải qua một hành trình chất chứa nhiều gian truân và thử thách qua những núi Ngọc Trản, những đồi Tam Thai, Lựu Bảo và Thiên Mụ…, nhưng chính trong thủy trình đầy gian truân ấy, qua cách miêu tả vô cùng hài hòa và cái nhìn tình tứ của tác giả, sông Hương lại có một cơ hội khoe ra tất cả những vẻ đẹp của mình, bắt đầu từ những đường cong tuyệt mĩ nằm trên thân hình mềm mại và kiều diễm cho đến những sự âu yếm và nồng nàn trong tâm hồn của người con gái luôn khao khát, đắm say tìm được đến tình yêu. 

Mỗi chặng đường của dòng sông Hương luôn gắn liền với một địa danh cụ thể, thân thuộc của xứ Huế lại được tác giả miêu tả theo cảm nhận riêng vô cùng độc đáo khiến cho hành trình về xuôi của dòng sông Hương không chỉ được tái hiện chân thực nhất theo dòng chảy tự nhiên trên bản đồ địa lí mà còn thấm đẫm chất trữ tình khi hình dung đó chính là một cuộc tìm kiếm bến bờ tình yêu của người con gái vừa xinh đẹp lại yêu kiều. Sử dụng một loạt những động từ mang sắc thái nhân hóa, tác giả đã vẽ lên một cuộc hành trình sinh động và hấp dẫn của dòng sông. Giữa cánh đồng Châu Hóa có nhiều hoa dại, sông Hương hiện lên như một cô gái đẹp một cách mơ màng vừa tỉnh dậy sau một giấc ngủ dài ở trong rừng sâu, vươn mình ra khỏi vùng núi đầy thâm u, trầm mặc, bừng lên sức sống trẻ trung và niềm khao khát thanh xuân khi được chuyển dòng liên tục, lúc vòng đột ngột, lúc uốn mình trong những đường cong rất mềm mại, lúc vẽ một hình cung thật tròn, bao lấy đồi Thiên Mụ, vượt khỏi vực, đi giữa âm vang và trôi đi giữa hai dãy đồi… Những câu văn dài nối liên tiếp với nhau làm nên một dòng chảy miên man của dòng sông Hương, vừa thể hiện sự mạnh mẽ với những dư vang của Trường Sơn như vẫn còn phảng phất, lại vừa duyên dáng với những khúc lượn vòng hết sức mềm mại và đầy nữ tính. Hành trình của dòng sông để tới với vẻ đẹp bình lặng dịu dàng và trí tuệ cho thấy sự mạnh mẽ trong niềm khát khao và bản lĩnh kiên cường ẩn trong vẻ dịu dàng duyên dáng. 

Dòng sông chảy vào giữa những bến bờ của ngoại vi thành Huế, và trong sự cảm nhận vô cùng độc đáo của tác giả, dòng sông như đã phản chiếu lên những vẻ đẹp của cảnh sắc ở đôi bờ sông: sông Hương tựa như cô gái digan hoang dã sau khi đi ra khỏi những cánh rừng đại ngàn đã tự làm đẹp cho mình, làm mới mình bằng màu xanh thẳm của sắc núi Ngọc Trản; hiền dịu lượn quanh những Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo để có thể mềm mại như tấm lụa; đón lấy ánh phản quang trên những ngọn đồi sớm mai, trưa vàng và chiều tím để trở nên rực rỡ, kiêu sa; thấm vào lòng một vẻ đẹp u tịch của rừng thông và vẻ đẹp trầm mặc… tỏa ra từ trong giấc ngủ nghìn năm của những vua chúa thời nhà Nguyễn trong khu lăng tẩm Vạn Niên hết sức đồ sộ; tươi tắn lúc gặp mênh mang tiếng chuông từ chùa Thiên Mụ ngân nga đến tận bờ bên kia, giữa những xóm làng trung du luôn bát ngát tiếng gà…cái hư vô tịch mịch của tiếng chuông chùa đã hòa quyện với chất thơ đầy ấm áp của tiếng gà nơi thôn dã khiến cho dòng sông trôi đi giữa mộng và thực hoặc giữa đạo và trời và vừa như thực, lại vừa như mơ.

Học văn dễ dàng hơn với cuốn sổ tay tổng hợp kiến thức Ngữ Văn đầy đủ nhất! 

3.3 Câu 3 trang 16 SGK Văn 11/1 Chân trời sáng tạo

Phân tích về tác dụng của một vài biện pháp tu từ đã được sử dụng ở trong văn bản.

Phương pháp giải:

Đọc thật kĩ văn bản  

Chú ý vào một vài biện pháp tu từ rồi sau đó phân tích tác dụng của chúng

Lời giải chi tiết:

Trong góc nhìn của hội họa, dòng sông hiện lên một vẻ đẹp thơ mộng như bức tranh lụa đầy huyền ảo với những đường nét uốn lượn hết sức mềm mại và duyên dáng, những màu sắc phân bố hài hòa và bình dị. Trước tiên bức tranh về dòng sông Hương hiện ra với một nét thẳng thực yên tâm khi đi vào đến thành Huế, cách miêu tả vô cùng đặc sắc gợi ra cảm giác thanh thản và bình yên của một dòng sông đã tìm thấy được chính mình, tìm thấy được tình yêu của mình khi quay về thành phố hình như chỉ dành cho nó cũng như tồn tại vì nó, một thành phố luôn đợi chờ cuộc hành trình không mấy dễ dàng của dòng sông thân thương trở về từ vùng miền xa xôi của những cánh rừng đại ngàn. Nghệ thuật nhân hóa đã khiến cho dòng sông trở nên vô cùng gần gũi với mảnh đất cố đô cùng con người xứ Huế. Sau cảm giác bình yên ở giữa lòng thành phố, dòng sông lại bắt đầu thể hiện sự duyên dáng thân thuộc của mình qua những nét uốn lượn tình tứ: sông Hương uốn một cánh cung thật nhẹ sang đến Cồn Hến và trong một liên tưởng vô cùng độc đáo và lãng mạn của tác giả, đường cong đó làm dòng sông trở nên mềm mại hẳn đi, như một tiếng…“vâng”… không nói ra được của tình yêu. Qua phép so sánh rất ngọt ngào, dòng sông đã trở thành một người tình dịu dàng và e ấp mà thật sự lãng mạn và đắm say của Huế. Bức họa dòng sông lại tiếp tục hiện lên trong những nét chấm phá về những vườn cau Vĩ Dạ cùng nắng hàng cau trong trẻo và tinh khôi, với lá trúc che ngang e ấp và dịu dàng, với màn sương khói đầy huyền ảo gợi nhớ về thi sĩ họ Hàn tài hoa nhưng bất hạnh…

Với những hoài cổ của một nhà văn hóa, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã hướng cái nhìn đầy trầm tư và thơ mộng cho tới những cây đa, cây cừa cổ thụ đưa vầng lá u sầm xuống những xóm thuyền xúm xít, cho tới ánh lửa thuyền chài lập lòe trong màn sương đêm – những hình ảnh làm cho dòng sông mang tới vẻ gần gũi với cuộc sống đời thường. Dòng sông Hương vẫn được tiếp tục vẽ ra trong hành trình đầy miên man xa dần thành phố, nhưng sau đó lại đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang phía đông để gặp thành phố thêm một lần cuối… Khúc quanh ngập ngừng đầy tình tứ của sông Hương đã được nhà văn liên tưởng đến nỗi vương vấn… và chút lẳng lơ kín đáo trong tình yêu. Nhìn dòng sông trong sắc thái nhân hóa như vậy, nhà văn đã cho thấy được nỗi vương vấn của tình yêu chất chứa trong chính lòng mình dành cho sông Hương, cũng cho thấy được cái nhìn lãng mạn của cái tôi đầy tài hoa, tài tử và tài tình. Bức tranh về sông Hương còn được vẽ lên bởi một bàn tay nghệ sĩ tài hoa bằng nghệ thuật phối màu. Đó là màu xanh thăm thẳm của dòng sông, màu rực rỡ của hàng trăm nghìn ánh hoa đăng đang bồng bềnh trong những đêm hội trên dòng sông, sắc màu lung linh vô cùng phong phú của cảnh vật trên bến bờ: từ những mảng phản quang đa màu sắc của núi đồi sớm xanh, trưa vàng và chiều tím cho đến những biển bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long, từ màu thanh khiết nõn nà của cây cầu trắng in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn tựa như những vành trăng non cho đến sặc tối u sầu của vầng cổ thụ, ánh lập lòe xưa cũ thể hiện qua ngọn lửa thuyền chải, rồi lại một màu xanh biếc của tre trúc, của cây cau thôn Vĩ Dạ cùng sắc màu đầy mơ màng sương khói của Cồn Hến… Sông Hương đã thực sự là một bức tranh được thể hiện bằng những nét vẽ huyền ảo và những sắc màu thực sự thơ mộng.

3.4 Câu 4 trang 16 SGK Văn 11/1 Chân trời sáng tạo

Nhận xét về cách diễn đạt cảm hứng chủ đạo của tác phẩm.

Phương pháp giải:

Đọc thật kĩ tác phẩm 

Chú ý đến những yếu tố có liên quan và nhận xét về sự thể hiện cảm hứng chủ đạo

Lời giải chi tiết:

Cảm hứng thẩm mĩ chính là khả năng rung cảm của mỗi con người trước những ấn tượng về thẩm mỹ được nhận thức, đó là sự rung động trong tâm hồn của con người đã trải qua quá trình thụ cảm với cái đẹp, cái cao cả, cái hài, cái bi tồn tại trong cuộc sống.

Cảm hứng thẩm mĩ của tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường trong bài ký Ai đã đặt tên cho dòng sông? chính là sự ngợi ca về vẻ đẹp hùng vĩ và thơ mộng của dòng sông Hương từ lúc ở thượng nguồn cho đến khi về tới thành phố Huế - dòng sông của lịch sử, thi ca, văn hóa của mảnh đất cố đô Huế.

3.5 Câu 5 trang 16 SGK Văn 11/1 Chân trời sáng tạo

Theo bạn, vai trò của dòng sông Hương với tư cách “người mẹ phù sa của một vùng văn hoá xứ sở” đã được nói tới trong đoạn đầu có được thể hiện ở trong những phần còn lại của văn bản hay không? Dựa vào đâu mà có thể khẳng định như vậy?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ lại văn bản, đưa ra những ý kiến của bản thân và lý giải sao cho hợp lý

Lời giải chi tiết:

Trước tiên, dòng sông Hương rất hiền hòa, nên thơ gắn liền với nền âm nhạc cổ điển đặc trưng của miền Huế thơ. Với tâm hồn đầy lãng mạn và một giọng văn đậm chất trữ tình thì tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường đã đắm chìm vào việc ngắm nhìn dòng sông Hương yêu dấu và nhận thấy rằng dòng sông đó giống như một “người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya”.  Người tài nữ đó đã làm thức tỉnh tâm hồn nhà văn, đánh thức cả những tâm hồn Huế và những tâm hồn yêu xứ Huế hết mực bằng những điệu nhạc vô cùng êm dịu và mê đắm lòng người.

Qua đoạn trích đó, ta cảm nhận được rằng với Hoàng Phủ Ngọc Tường, không gian sông nước vốn êm đềm, thơ mộng ấy cơ hồ lại chính là nguồn cảm hứng bất tận để cho “toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế được sinh thành trên mặt nước của dòng sông này”. Những câu văn tiếp theo là lời giãi bày hết sức chân thành của tác giả cùng với những tâm hồn đồng điệu. Với sự so sánh chất chứa nỗi lòng, tâm tư ấy, tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường đã đưa người đọc tới với không gian màn đêm trên vùng sông nước xứ Huế mà “trong một khoang thuyền nào đó, giữa tiếng nước rơi bán âm của một mái chèo khuya”.  Hình ảnh “Người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở” ấy đã chính tay bồi đắp nên một nền âm nhạc cổ điển đặc trưng đáng trân quý giữa một không gian trầm mặc của kinh thành lăng tẩm.

Đâu chỉ với âm nhạc, hình ảnh “người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở” còn được tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện ở đoạn dòng sông đã khơi nên nguồn cảm hứng thi ca nghệ thuật cho biết bao tâm hồn nghệ sĩ. Liên tưởng tới “Nguyễn Du đã bao năm lênh đênh trên quãng sông này, với một phiến trăng sầu”, tác giả nhắc đến “những bản đàn đã đi suốt đời Kiều”. 

Mảnh đất Huế thơ ngày nay đã được rất nhiều người biết đến và cũng lỡ yêu, lỡ thương bởi nhiều nét đẹp của nó, nào là vẻ đẹp về cảnh sắc thiên nhiên, nét đẹp trong tâm hồn Huế và cả những nét đẹp của văn hóa Huế. Đâu phải mấy ai cũng nhận thấy rằng, những nét đẹp văn hóa đó đã được ươm mầm và vun đắp từ “dòng phù sa mượt mà” của “người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở” – theo như cách miêu tả của nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường.

3.6 Câu 6 trang 16 SGK Văn 11/1 Chân trời sáng tạo

Việc tác giả có những phát hiện vô cùng đặc biệt về sông Hương đã đem tới cho bạn bài học như thế nào về cách quan sát và cảm nhận cuộc sống xung quanh mình?

Phương pháp giải:

Dựa vào những kiến thức đã được học, nêu lên những bài học rút ra được cho bản thân

Lời giải chi tiết:

Dòng sông Hương chính là dòng sông tượng trưng cho lịch sử và cho thi ca. Trong lịch sử, sông Hương mang một vẻ đẹp của bản anh hùng ca, ghi dấu biết bao chiến công hết sức oanh liệt cho dân tộc. Từ dòng sông biên thùy của những vua Hùng, đến quá trình bảo vệ biên giới phía Nam của Tổ quốc Đại Việt thời trung đại. Thế kỉ mười tám nó đã từng vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của anh hùng Nguyễn Huệ; nó sống hết mình với lịch sử bị tráng của thế kỉ mười chín cùng với máu từ những cuộc khởi nghĩa, và từ đó sông Hương cũng đã tham gia công cuộc Cách mạng tháng Tám với những chiến công rung chuyển. Không chỉ về lịch sử mà còn về thi ca. Dòng sông ấy không bao giờ tự lặp lại chính mình. Nó luôn mang trong mình một vẻ đẹp mới. Nó có khả năng làm nguồn cảm hứng mới cho những nhà văn nghệ sĩ. Một nguồn cảm hứng vô tận và nhiều màu sắc.

Hình tượng dòng sông Hương xuất hiện trong tác phẩm càng khiến cho người đọc thêm yêu dòng sông và muốn được tới thăm thú và nhìn ngắm vẻ đẹp của con sông này. Đó chính là một thành công to lớn của tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường.

Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông là một tác phẩm nổi tiếng của nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường. Bài kí đã từng xuất hiện trong nhiều đề thi và trong đó có kỳ thi THPT Quốc gia. Bởi vậy, VUIHOC sẽ cùng các em soạn trước tác phẩm này để giúp các em tiết kiệm thời gian và việc học trở nên hiệu quả hơn. Ngoài ra, nếu muốn tham khảo thêm những tác phẩm khác cũng thuộc chương trình ngữ văn 11 và toàn bộ những môn học khác, các em hãy truy cập vào website vuihoc.vn hoặc đăng ký các khoá học để trải nghiệm học cùng thầy cô VUIHOC ngay nhé!